Από τη στιγμή που το παιδί σας ξυπνά το πρωί, «χρησιμοποιεί» σιγά-σιγά τα οφέλη του ύπνου της προηγούμενης νύχτας. Ξυπνά εντελώς ανανεωμένο, αλλά καθώς περνούν οι ώρες, σιγά-σιγά, τα οφέλη του χρόνου του ύπνου του εξαντλούνται και αρχίζει να χτίζεται μια επιθυμία να πάει στο κρεβάτι του.
Όταν ενθαρρύνουμε το παιδί να κοιμηθεί ανάμεσα σε αυτά τα στάδια, δημιουργούμε ένα «ταμιευτήριο» ύπνου με πολλά οφέλη, δίνοντάς του τη δυνατότητα κάθε φορά για μια «νέα αρχή» μετά από κάθε περίοδο ύπνου.
Όπως φαίνεται παρακάτω, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, ο χρόνος που μπορούν να παραμείνουν ξύπνια και να μην «κουτουλάνε» αυξάνεται. Ένα νεογέννητο μπορεί να μείνει ξύπνιο μόνο μία ή δύο ώρες πριν κουραστεί πάλι, ενώ ένα παιδί ηλικίας 2 ετών μπορεί να μείνει ξύπνιο από πέντε έως επτά ώρες μέχρι να νιώσει και πάλι την ανάγκη να πάει για ύπνο.
Όταν τα παιδιά ξεπερνούν το βιολογικό χρονικό διάστημα που αντέχουν να μένουν ξύπνια και μάλιστα πιέζονται γι’ αυτό, κουράζονται, εκνευρίζονται και είναι εμφανώς δυσαρεστημένα.
Ο χρόνος που κάθε παιδί μπορεί να μείνει ξύπνιο και χαρούμενο ανά ηλικία
Ηλικία Χρόνος χωρίς ύπνο
Νεογέννητο 1-2 ώρες
6 μηνών 2-3 ώρες
12 μηνών 3-4 ώρες
18 μηνών 4-6 ώρες
2 ετών 5-7 ώρες
3 ετών 6-8 ώρες
4 ετών 6-12 ώρες
Καθώς η μέρα εξελίσσεται και η ανάγκη για ύπνο αρχίζει να κάνει την εμφάνισή της, το παιδί γίνεται πιο «ασταθές», πιο κουραστικό και λιγότερο ευέλικτο. Αρχίζει να γκρινιάζει και να έχει λιγότερη υπομονή. Χάνει την συγκέντρωσή του και την ικανότητα να μαθαίνει και να συγκρατεί οποιαδήποτε νέα πληροφορία.
Ο επιστημονικός όρος για αυτή τη διαδικασία είναι η ομοιοστατική πίεση του ύπνου ή ο ομοιοστατικός μηχανισμός ύπνου.
Πρόκειται ουσιαστικά για το «φαινόμενο του ηφαιστείου».
Όλοι έχουμε βιώσει τα αποτελέσματα αυτού του «φαινομένου» σε ένα μωρό ή ένα νήπιο και είναι τόσο ξεκάθαρα, σαν να παρατηρεί κανείς πραγματικά ένα ηφαίστειο που σιγά σιγά ετοιμάζεται να εκραγεί. Και τότε, δεν χρειάζεται ερώτημα, και όλοι αναφωνούμε «κάποιος χρειάζεται έναν υπνάκο».
Καθώς το παιδί ζει ημέρα του, η βιολογία του απαιτεί ένα διάλειμμα ύπνου προκειμένου να ανασυγκροτηθεί, να ανανεωθεί και να «επισκευαστεί».
Εάν ένα παιδί δεν κάνει ένα διάλειμμα ύπνου, το πρόβλημα εντείνεται – ο εκνευρισμός μεγαλώνει και έρχεται η έκρηξη. Χωρίς έναν ενδιάμεσο υπνάκο η ομοιοστατική πίεση εξακολουθεί να χτίζεται μέχρι το τέλος της ημέρας, αυξάνεται σε ένταση – όπως ένα ηφαίστειο – με αποτέλεσμα το παιδί να γίνεται υπερβολικό στις αντιδράσεις του και ανίκανο πλέον να σταματήσει αυτή την έκρηξη.
Το αποτέλεσμα είναι μια έντονη μάχη για τον βραδινό ύπνο με ένα εξαντλημένο παιδί ή βρέφος που δεν θα κοιμηθεί, ανεξάρτητα από το πόσο κουρασμένο είναι.
Ακόμη χειρότερα, ένα παιδί που χάνει ύπνους μέρα με τη μέρα χτίζει μια στέρηση ύπνου που το οδηγεί στο φαινόμενο του ηφαιστείου πολύ πιο εύκολα και γρηγορότερα. Αν χάνει ύπνους και παράλληλα δεν έχει τη σωστή ποιότητα ή ποσότητα ύπνου τη νύχτα, πρέπει να δώσετε μεγάλη προσοχή.
Τα νεογνά και τα νήπια επειδή ακριβώς «αντέχουν» πολύ λιγότερες ώρες ξύπνια, φτάνουν στην κορυφή του ηφαιστείου σε μία έως τρεις ώρες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα νεογνά κοιμούνται καθόλη τη διάρκεια της ημέρας και γιατί τα νήπια έχουν ανάγκη δύο ή τρεις ή τέσσερις ενδιάμεσους «μικρούς» ύπνους – τον λεγόμενο «υπνάκο».
Με την πάροδο του χρόνου, καθώς ο κύκλος ύπνου του μωρού ωριμάζει, θα είναι σε θέση να διανύσει μεγαλύτερες περιόδους μεταξύ των ύπνων. Ένα παιδί μπορεί να «βγάλει» με επιτυχία τη μέρα του χωρίς ύπνο μετά την ηλικία των 4-5 ετών. Ωστόσο, έρευνες που έχουν γίνει σχετικά με τον ύπνο, δείχνουν ότι ακόμη και στην ενηλικίωσή μας ένας μεσημεριανός υπνάκος ή ένα διάλειμμα ανάπαυσης είναι εξαιρετικά ευεργετικό για τη μείωση της πίεσης σε όλους τους ανθρώπους.
Το «φαινόμενο του ηφαιστείου», δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τα παιδιά! Αυτή η βιολογική διαδικασία επηρεάζει και τους ενήλικες. Η κατανόηση αυτού του γεγονότος μπορεί να σας βοηθήσει να ερμηνεύσετε το τι συμβαίνει πραγματικά στο σπίτι σας στο τέλος μιας δύσκολης μέρας, όταν τα παιδιά γκρινιάζουν και εκνευρίζονται με το παραμικρό και οι γονείς είναι μονίμως εξαντλημένοι – με αποτέλεσμα μια ολόκληρη οροσειρά από ηφαίστεια.
Επιπλέον, η κακή διάθεση κάθε ατόμου επηρεάζει και τους άλλους προκαλώντας ένα συναισθηματικό χάος μεσα στο σπίτι. Αυτές είναι πολύ συχνά οι αιτίες που χάνετε την υπομονή σας και λέτε στο παιδί σας "Λυπάμαι, αγάπη μου. Η μαμά είναι πολύ κουρασμένη τώρα."
Το «φαινόμενο του ηφαιστείου» φέρνει ακόμα ένα στοιχείο στο φως: η ποιότητα των ενδιάμεσων ύπνων μπορεί να αντισταθμίσει τον χαμένο νυχτερινό ύπνο, όμως ο επιπλέον νυχτερινός ύπνος δεν αντισταθμίζει τον χαμένο «υπνάκο» μέσα στη μέρα.
Επομένως, ανεξάρτητα από το πώς το παιδί σας κοιμάται τη νύχτα, οι καθημερινοί ενδιάμεσοι ύπνοι, είναι εξαιρετικά σημαντικοί.
