Πανάδες - Δυσχρωμίες: Πως φεύγουν από το πρόσωπο

Σίγουρα όλοι έχουμε δει ή ακόμη και έχουμε εμφανίσει πανάδες στο δέρμα μας. Ειδικά τώρα που είναι καλοκαίρι και το δέρμα μας είναι περισσότερο εκτεθειμένο στον ήλιο, οι πανάδες “φαίνονται” πιο εύκολα.

Τι ακριβώς είναι όμως οι πανάδες; Είναι επικίνδυνες; Σε ποια δέρματα εμφανίζονται συχνότερα; πως γίνεται η πρόληψη; και το κυριότερο, πως μπορούμε να τις εξαφανίσουμε;

Οι πανάδες (ή το μέλασμα στην ιατρική ορολογία) είναι πολύ κοινές βλάβες του δέρματος, καφέ ή γκριζοκυανού χρώματος, που παρουσιάζονται κατά κύριο λόγο στις γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας. Εμφανίζονται συνήθως στα ζυγωματικά, το άνω χείλος, το μέτωπο και το πηγούνι. Σχετίζονται κυρίως με την έκθεση στον ήλιο και τις ορμονικές διακυμάνσεις (λόγω χρήσης φαρμάκων/αντισυλληπτικών ή κατά τη διάρκεια της κύησης, του θηλασμού, της εμμηνόπαυσης). Παγκοσμίως, έχει υπολογιστεί ότι πανάδες έχουν περίπου 45-50 εκατομμύρια άνθρωποι, το 90% των οποίων είναι γυναίκες. Η πρόληψη βασίζεται στην αντηλιακή προστασία του προσώπου, αλλά και τη γενικότερη αποφυγή έκθεσης στον ήλιο, ενώ η θεραπεία απαιτεί συστηματική εφαρμογή αντηλιακών και λευκαντικών προϊόντων.

Η ακριβής αιτία των πανάδων παραμένει άγνωστη.

Μπορεί να προκληθούν από διάφορους παράγοντες, όπως την εγκυμοσύνη, τη λήψη αντισυλληπτικών χαπιών, τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, την κληρονομικότητα, καθώς και τη λήψη αντιεπιληπτικών και άλλων φαρμάκων που κάνουν το δέρμα πιο επιρρεπές στη μελάγχρωση μετά από την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία. Η αλόγιστη έκθεση στον ήλιο θεωρείται η κύρια αιτία, ειδικά στα άτομα με γενετική προδιάθεση. Κλινικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι πανάδες σχηματίζονται συνήθως τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν ο ήλιος είναι εντονότερος. Τον χειμώνα αντιθέτως, η υπερμελάγχρωση τείνει να είναι λιγότερο ευδιάκριτη.

Όταν το μέλασμα κάνει την εμφάνισή του κατά τη διάρκεια της κύησης, αποκαλείται και χλόασμα ή «μάσκα της εγκυμοσύνης». Αυτό συμβαίνει επειδή στο δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο της κύησης, αυξάνονται τα επίπεδα των οιστρογόνων, της προγεστερόνης και της μελανινοτρόπου ορμόνης. Το μέλασμα χαρακτηρίζεται από τον αποχρωματισμό ή τον υπερχρωματισμό σημείων του προσώπου κατά κύριο λόγο, και διακρίνεται σε τέσσερις τύπους: τον επιδερμικό, τον δερματικό, τον μικτό και τον ανώνυμο τύπο που διαγνώσκεται σε άτομα με σκουρόχρωμη επιδερμίδα.

Ο επιδερμικός τύπος εκδηλώνεται με την παρουσία περίσσιας μελανίνης στις επιφανειακές στιβάδες του δέρματος, ενώ ο δερματικός τύπος χαρακτηρίζεται από την παρουσία μελανοφάγων (κύτταρα που τρώνε τη μελανίνη) στο κυρίως δέρμα. Ο μικτός τύπος συνδυάζει τον επιδερμικό και τον δερματικό, ενώ ο τέταρτος τύπος χαρακτηρίζεται από την περίσσια ποσότητα μελανοφάγων στο δέρμα σκουρόχρωμων ατόμων.

Το μέλασμα διαγνώσκεται εύκολα βάσει της χαρακτηριστικής όψης των καφέ κηλίδων πάνω στο πρόσωπο. Ένας έμπειρος δερματολόγος μπορεί να το ξεχωρίσει ακόμα και δια γυμνού οφθαλμού. Σε κάθε περίπτωση, ένα μαύρο φως ή μία λάμπα Woods (340-400nm) μπορεί να συμβάλλει στη σωστή διάγνωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, διαγνώσκεται μικτό μέλασμα, που σημαίνει ότι εντοπίζονται κηλίδες τόσο στην επιδερμίδα, όσο και στις βαθύτερες στιβάδες του δέρματος. Πολύ σπάνια, μπορεί να κριθεί απαραίτητη η βιοψία για να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες υπερμελάγχρωσης του δέρματος.

Θεραπείες και παρενέργειες

Οι περισσότερες κοινές θεραπείες για το μέλασμα είναι αλοιφές που περιέχουν υδροκινόνη 2-4%.  Οι αλοιφές εφαρμόζονται τοπικά, πάνω στις κηλίδες, δύο φορές τη μέρα. Το ενισχυμένο και ειδικό αντηλιακό προϊόν πρέπει να εφαρμοστεί κάθε πρωί. Υπάρχουν θεραπείες για όλους τους τύπους μελάσματος, αλλά ο επιδερμικός τύπος ανταποκρίνεται καλύτερα στη θεραπεία σε σχέση με τους υπόλοιπους, καθώς η χρωστική ουσία βρίσκεται πιο κοντά στην επιφάνεια του δέρματος.
Για τη θεραπεία του μελάσματος, μπορεί να χορηγηθούν ειδικά σχεδιασμένες φόρμουλες με υδροκινόνη, έναν φαινολικό παράγοντα υποχρωματισμού, αζελαϊκό και ρετινοϊκό οξύ, μη-φαινολικούς παράγοντες λεύκανσης, ή/και κοζικό οξύ. Για τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, συστήνονται κρέμες με υδροκινόνη σε μεγαλύτερο ποσοστό συγκέντρωσης ή συνδυασμός υδροκινόνης με άλλες ουσίες, όπως τρετινοΐνη, κορτικοστεροειδή ή γλυκολικό οξύ.
Σε συνδυασμό με την αλοιφή υδροκινόνης, μπορεί να εφαρμοστεί το χημικό πίλινγκ, η μικροδερμοαπόξεση ή η θεραπεία με laser. Το χημικό πίλινγκ πραγματοποιείται συνήθως με γλυκολικό, σαλικυλικό και τριχλωρικό οξύ. Στη δερμοαπόξεση, από την άλλη μεριά, η απολέπιση επιτυγχάνεται με τη βοήθεια ειδικών μηχανημάτων και διαρκεί από μερικά λεπτά μέχρι μία ώρα, ανάλογα με τον τύπο του δέρματος. Η ανάγκη για ανάρρωση είναι μηδαμινή. Ωστόσο, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η μικροδερμοαπόξεση δεν φέρνει ιδιαίτερα ορατά αποτελέσματα μετά από 1-2 συνεδρίες. Χρειάζονται αρκετές θεραπείες και ο συνδυασμός τους με τη χρήση αντηλιακών προϊόντων και άλλων αλοιφών για να υπάρξουν ουσιαστικά αποτελέσματα.
Σε ό,τι αφορά το laser, δεν αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής για τις πανάδες, καθώς οι μελέτες κάνουν λόγο για μικρή μόνο βελτίωση σε επίπεδο υπερχρωματισμού στους περισσότερους ασθενείς. Το laser μπορεί μάλιστα να χειροτερέψει προσωρινά ορισμένους τύπους μελάσματος και γι’ αυτό θα πρέπει να εφαρμόζεται με προσοχή, ακόμη και από τους πλέον έμπειρους και εξειδικευμένους στη laser δερματολογία. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζονται αρκετές συνεδρίες για να φανούν τα αποτελέσματα, καθώς η θεραπεία γίνεται πιο αποτελεσματική όταν επαναλαμβάνεται.

Βασικοί γενικοί κανόνες

• Σωστή και σχολαστική προστασία στον ήλιο. Η χρήση αντηλιακού ευρέως φάσµατος µε ψηλό δείκτη προστασίας, SPF 30 και άνω, είναι απαραίτητη.
• Το αντηλιακό πρέπει να εφαρµόζεται σε όλες τις φωτοεκτεθειµένες περιοχές του δέρµατος 20-30 λεπτά πριν την έκθεση στον ήλιο, για οποιονδήποτε λόγο βγαίνουµε από το σπίτι µας. Τους καλοκαιρινούς µήνες πρέπει να ανανεώνουµε το αντηλιακό περίπου κάθε δύο ώρες, εάν παραµένουµε εκτεθειµένοι στον ήλιο.
• Τα άτοµα µε µέλασµα µπορούν επίσης να χρησιµοποιήσουν και make-up µε αντηλιακό. Ένα καπέλο µε γείσο αυξάνει την προστασία του προσώπου από τον ήλιο.
• Εάν είναι εφικτό, συνιστάται να γίνει διακοπή φαρµάκων που σχετίζονται µε το µέλασµα.
• Προσοχή σε αρωµατικά σαπούνια και καλλυντικά που δυνητικά µπορούν να προκαλέσουν πρόβληµα.